Fabryka farb Karmańskiego

Budynek przy ul. Królowej Jadwigi 29 nie przyciąga dziś specjalnej uwagi spacerowicza, pomimo że jest zdecydowanie większy od sąsiednich, wyremontowany i znajduje się w znakomitym stanie. W środku swoje siedziby mają pracownia, przedsiębiorstwo, a nawet instytut medyczny. Dawniej ten budynek był jednym z ważniejszych na Zwierzyńcu. Znajdowała się w nim fabryka farb artystycznych.

Józef Karmański był artystą światowym, malarzem. W latach 1884-1886 studiował w Szkole Sztuk Pięknych u Jana Matejki w Krakowie, a później kontynuował studia w Monachium i w Paryżu. Po powrocie do Polski założył pierwszą w kraju fabrykę farb artystycznych. Fabryka ta działała od 1894 r. w podkrakowskiej wsi Dębniki. Później Karmański założył swoją fabrykę „J. Karmański i Sp.” ze wspólnikiem dr. Józefem Górskim. Rozwój przedsiębiorstwa przerwała śmierć właściciela w 1904 r.

Plan budowy pierwszego budynku fabryki, ok. 1908 r.

Jeszcze przed końcem 1904 r. powstała nowa fabryka nawiązująca do wytwórni Karmańskiego. Założyli ją warszawski artysta operowy Gabriel Górski oraz Adolf Dotmeier. Siedziba firmy przeniosła się z Dębnik na Zwierzyniec, na miejsce dzisiejszego budynku przy ul. Królowej Jadwigi 29, który przyjął swój dzisiejszy kształt w okresie XX-lecia międzywojennego. Nowa firma nawiązywała do tradycji Karmańskiego w swojej nazwie „Fabryka farb dawniej J. Karmański i Ska, obecnie Gabryel Górski i Ska”. Wytwórnia ta szybko zyskała dużą renomę, produkowano tam nie tylko farby artystyczne, ale i olejne, wodne oraz tusze, płótna, pędzle, ołówki i wszelkie inne przedmioty niezbędne do wykonywania sztuki malarskiej. O jakości i renomie farb Górskiego doskonale świadczy nota z Zeszytu XII czasopisma „Architekt” z 1906r.:

Używając od długiego już czasu wyrobów tej fabryki do robót technicznych, przekonaliśmy się, że wyroby te są znakomite i w niczem nie ustępują najlepszym zagranicznym wytworom tego rodzaju. Że i do celów artystyczno-malarskich wyroby zwierzynieckiej fabryki z najlepszym skutkiem użyte być mogą, świadczy opinia grona profesorów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, na której podpisali się: dyrektor Julian Fałat, oraz profesorowie: Axentowicz, Stanisławski, Józef Unierzycki, Leon Wyczółkowski i Józef Mehoffer, a streszczająca się w słowach: „Używając od szeregu lat stale wyrobów fabryki farb dawniej J. Karmański i Sp. obecnie Gabryel Górski i Sp. w Zwierzyńcu pod Krakowem mieliśmy sposobność przekonać się, że są one bardzo starannie preparowane, doskonale tarte, czyste i silne w tonie, a co najważniejsze, odznaczają się nadzwyczajną trwałości kolorów.

Z czasem firma straciła swoje znaczenie na rynku, a w 1918 r. została wykupiona przez Mariana Chyżewskiego, właściciela firmy „Iskra” produkującej farby oraz wyroby chemiczne. W 1919 r. Chyżewski połączył oba swoje zakłady i powstała „Fabryka farb i przyborów malarskich Iskra i Karmański” z siedzibą przy ul. Lubelskiej. Warto jednak pamiętać o tym, że Zwierzyniec miał swój ważny etap w tworzeniu się polskiego rynku farbiarskiego.


Reklama z czasopisma „Architekt” wydanego w sierpniu 1907 r.

Bibliografia:
http://encyklopediateatru.pl/osoby/76968/gabriel-gorski
http://bcpw.bg.pw.edu.pl/Content/1061/12arch1906_nr_12.pdf