Najdalej wysuniętym na północ zachodnim fortem w III okręgu umocnień Twierdzy Kraków był fort Olszanica. A dokładniej fort pomocniczy piechoty 39 „Olszanica”, bo tak brzmiała jego dokładna nazwa. Został on zbudowany w latach 1884-1885 i przypominał swoją budową inne forty piechoty w Krakowie. Różnił się od nich jedynie brakiem kaponiery szyjowej, tj. wysuniętego poza obręb wałów elementu obronnego połączonego z resztą umocnień. Żołnierze znajdujący się w takiej kaponierze mogli zaskoczyć nacierającego wroga i ostrzelać go z boku. Ze względu na górskie położenie fortu, nie było możliwości na zbudowanie tutaj takiego umocnienia.
Od strony wewnętrznej fortu, za pojedynczym wałem ochronnym stał długi budynek koszar. Zaraz za nim było przejście do schronu głównego, gdzie mieściła się siedziba dowództwa. Dalej znajdowały się standardowe umocnienia ziemne o kształcie barków pięcioboku z czołem zwróconym ku północnemu zachodowi. Na wałach usytuowane były stanowiska strzelnicze karabinów maszynowych i lekkich działek. Nad budynkiem koszar znajdowała się pancerna kopuła obserwacyjna, która również zachowała się do dzisiaj. W 1913 r. fort został przebudowany na stały fort obrony bliskiej i pozbawiono go cięższej artylerii. Podczas I wojny światowej nie odbywały się tutaj żadne walki.
Fort i koszary są dziś w doskonałym stanie, głównie dlatego, że zostały zaadaptowane początkowo jako magazyn rowerów bydgoskiego „Rometu”, następnie przejął go hufiec ZHP, a później Klub Turystyki Konnej. Dziś znajduje się tam „Dom Harcerza” – ośrodek szkolno-wypoczynkowy. Na zdjęciach z czasów użyteczności fortu na początku wieku XX i na zdjęciu obecnego „Domu Harcerza” widać jak mało zmian zaszło w wyglądzie zewnętrznym budynku przez 100 lat. Największą zmianą z zewnątrz jest zniknięcie kominów wentylacyjnych, natomiast wewnątrz koszary były gruntownie remontowane w latach 90. XX w., aczkolwiek i tam zostawiono liczne ślady i pozostałości poforteczne jak masywne pancerne drzwi. Na terenie fortu znajduje się krzyż z tabliczką „Tu spoczywają mieszkańcy Olszanicy zmarli podczas epidemii tyfusu w 1907 roku”.
Bibliografia:
H. Łukasik, Twierdza znana i nieznana, cz. II, Kraków 2001.
J. Piwowoński, Mury które broniły Krakowa, Kraków 1991.