W roku 1855 na drodze do fortu Kościuszko powstały dwa szańce FS-1 i FS-30. Były to standardowe szańce ziemne ze stanowiskami dla strzelców i dla artylerii. Obydwa nie przetrwały specjalnie długo, ponieważ wraz z przesunięciem się linii fortyfikacyjnej na zachód w 1907 r. zostały przekazane miastu i zlikwidowane, a w 1909 r. na ich miejscu powstało osiedle willowe. Jedyną pamiątką istnienia szańców jest specyficzne dość nietypowe ukształtowanie ulic Anczyca i Gontyna, które mają dziś kształty półkoli.
Powstanie osiedla
Na początku XX w. Kraków dokładał wszelkich starań, aby zagospodarować nowo przyłączone tereny, m.in. Zwierzyńca i Półwsia Zwierzynieckiego. W 1908 r. Towarzystwo Budowy Tanich Domów Mieszkalnych dla Urzędników ogłosiło konkurs na zabudowę południowo-wschodniej części zbocza wzgórza bł. Bronisławy. Konkurs wygrał Roman Bandurski, dziś już nieco zapomniany, ale wtedy znany i ceniony architekt krakowski. Część domów zaprojektowała firma współpracujących wtedy architektów „J. Wilczyński & A. Kramarski”. W latach 1909-1913 zbudowano całe osiedle, które nazwano od patrona pobliskiego kościoła. Osiedle zostało zaplanowane w nawiązaniu do koncepcji miasta ogrodu autorstwa Ebenezera Howarda, brytyjskiego architekta tamtego czasu. Osiedle było i do dzisiaj jest terenem zielonym, spokojnym i ustronnym, a jednocześnie dobrze skomunikowanym z miastem dzięki znajdującej się w pobliżu pętli tramwajowej „Salwator”. Z Salwatora już w 1913 r. jeździły tramwaje na pierwszej dwutorowej linii w Krakowie, dojeżdżała ona przez ul. Dominikańską do ul. Starowiślnej. Nie dziwi, że podmiejskie rezydencje szybko zamieszkały osoby szanowane i zaliczane do elit. Mieszkali tam profesorowie UJ, prawnicy, literaci i inne znane persony.
Wille salwatorskie
Wille zabudowane są w sposób bardzo ciekawy i niejednorodny. Praktycznie każda z nich wyróżnia się czymś szczególnym, a jednocześnie dobrze komponują się razem jako osiedle. Pięć z nich jest wpisanych na listę zabytków. Są to budynki przy ul. Anczyca 1 i 7, a przy bł. Bronisławy 15 oraz później dobudowane 24 i 26. Ciekawym elementem wyróżniającym kamienicę nr 9 przy ul. Anczyca jest niemała rzeźba głowy meduzy przyglądająca się przechodniom z wysokości drugiego piętra, stąd nazwa tej kamienicy „Pod Meduzą”. Przy kamienicach znajdują się również niebagatelne ogrody, dopełniające obrazu osiedla, warto dodać, że ogród przy kamienicy nr 15 również wpisany jest na listę zabytków.
Bibliografia:
J. Baraniak, Przedsiębiorstwo budowlane Józef Wilczyński i Andrzej Kramarski, rocznik Krakowski tom LXXIX, 2013.
P. Hapanowicz, Oblicza Zwierzyńca 1910-2010, Kraków 2010.
http://www.pttkhts.hg.pl/ktp/2014/salwator/salwator.html