Rok 1813 nie należał do najszczęśliwszych w polskiej historii. Tego roku wojska carskie Aleksandra I, po nieudanej wyprawie Napoleona na Rosję, wkroczyły na teren Księstwa Warszawskiego, likwidując tę namiastkę niepodległej Polski, z której Polacy mogli cieszyć się od sześciu lat. Sam Napoleon wycofał się wtedy do Francji, aby formować tam nowe oddziały do dalszych walk. Za nim podążały niedobitki wielkiej armii, a także wycofujące się w zachowanym porządku wojska polskie pod dowództwem księcia Józefa Poniatowskiego. Książę Pepi, jak go nazywano, wraz z zebraną naprędce kilkunastotysięczną armią wyruszył wesprzeć cesarza w decydującej bitwie pod Lipskiem. Bitwa ta zakończyła się sromotną klęską Napoleona, śmiercią księcia Poniatowskiego, który przed śmiercią został jeszcze uhonorowany tytułem marszałka Francji, oraz całkowitym zaprzepaszczeniem marzeń Polaków o odbudowaniu państwowości polskiej pod sztandarami cesarza Francji.

Przed wyruszeniem do Saksonii książę Poniatowski przebywał w Krakowie, gdzie dokonywał reorganizacji wojska przed ostateczną wyprawą. Ostatnie dni w ojczyźnie, w maju 1813 roku, przed wyruszeniem na czele polskich hufców do walki o imię Polski, książę Poniatowski spędził w podkrakowskiej willi pod Lipkami, tutaj wraz ze sztabem wziął udział w wieczorku pożegnalnym przed wyprawą. W dworku gościła go wtedy księżna Zofia Zamoyska, pani ordynatorowa nazywana matką rodu Zamoyskich, ponieważ urodziła swojemu mężowi aż dziesięcioro dzieci.

Dziś nie ma już śladu po dawnym drewnianym budynku pochodzącym z XVIII, w którym przebywał książę Pepi, a obecny dworek powstał w latach siedemdziesiątych XIX w. Mieszkańcy Zwierzyńca nie zapomnieli jednak, że przebywał tutaj książę Józef Poniatowski, wielki bohater narodowy pochowany na Wawelu, wśród władców Polski i królów ducha polskiego. Przed dworkiem na stulecie tego wydarzenia umieszczono tablicę przypominającą przechodniom, że:

8 maja 1813 r. żegnał ostatni raz Polskę, wyruszając na boje do Saksonii wojsk polskich wódz Narodu Xiąże Józef Poniatowski, tu — Pod Lipkami — posiadłości wonczas Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej.

Droga, przy której położona jest willa, również jest oznaką pamięci i hołdu wobec wybitnego dowódcy, ponieważ od roku 1912 nosi ona nazwę ul. Księcia Józefa.

Bibliografia:

W. Dutkiewicz, Zwierzyniec pod Krakowem i jego zabytki historyczne, Kraków 1938.
M. Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 1997.
B. Schönborn, Zwierzyniec. Historia, zabytki, tradycje, legendy, Kraków 1953.
Zdjęcie u góry strony: Dworek pod lipkami w 1930 r. Źródło — Narodowe Archiwum Cyfrowe