Willa Decjusza zbudowana została z inicjatywy Justusa Ludwika Decjusza, sekretarza Zygmunta Starego. Jest jednym z najznamienitszych przykładów architektury rezydencjonalnej w Polsce. Powstała w latach trzydziestych XVI wieku. Wzorowana była na modnych wówczas podmiejskich willach w okolicach Florencji i Rzymu. Budynek został usytuowany na wschodnim stoku wzgórza i frontem zwrócony w kierunku centrum Krakowa. Willa sąsiaduje ogrodem oraz Parkiem Decjusza.
Decjusz był człowiekiem renesansu, o rozległych zainteresowaniach humanistycznych: był literatem, wydawcą, autorem cennych rozpraw historycznych i ekonomicznych. Szanowano go i ceniono nie tylko w kraju, ale także za granicą, na przykład na dworze Habsburgów.
Z pochodzenia był Niemcem (Alzatczykiem), urodził się ok. 1485 roku w Wissembourgu, gdzie jego ojciec był burmistrzem. W 1508 roku przyjechał do Krakowa, gdzie pracował u boku rodaka, Jana Bonera, królewskiego bankiera i żupnika wielickiego. Początkowo był sekretarzem i księgowym, później zarządcą kopalniach soli w Wieliczce i Bochni oraz właścicielem kilku kopalń, w tym kopalni srebra w Olkuszu.
Uczestniczył w przygotowaniach do uroczystości weselnych z okazji zaślubin Zygmunta I z księżną Boną. W maju 1520 roku został mianowany sekretarzem króla Zygmunta Starego. W 1525 roku w istotny sposób uczestniczył w przeprowadzeniu reformy monetarnej w Polsce. Został mianowany przez króla zarządcą mennic w Krakowie i Toruniu, a potem także w Królewcu. W 1528 roku Decjusz zakupił część Przegorzał i Wolę Chełmską pod Krakowem, by wybudować tam swoją willę.
Pomimo wielu zasług miejsce pochówku krakowskiej rodziny Decjuszów jest nieznane.
Badania architektoniczne wykonane w latach dziewięćdziesiątych XX wieku dowodzą, że budowla została wzniesiona w latach 1530-1535. Jest to trzykondygnacyjny budynek na planie prostokąta. W przyziemiu i na parterze zachowała się pierwotna, trójosiowa kompozycja wnętrza z sienią pośrodku. Fundamenty wykonano z łamanego kamienia wapiennego, natomiast partie nadziemne z cegieł. Sień oraz pomieszczenia traktów bocznych piwnic otrzymały sklepienia kolebkowe. Trakty boczne parteru również nakryte były sklepieniami, a sień między nimi – stropem belkowym. Obecna trzykondygnacyjna loggia arkadowa jest w całości efektem przebudowy dokonanej przez Stanisława Lubomirskiego w XVII w. Wówczas budynek został podwyższony o jedno piętro.
Kompleks pałacowo-parkowy obejmuje dziś zespół trzech budynków: Willę Decjusza, dwie oficyny – Dom Łaskiego z lat trzydziestych XVII w. i Dom Erazma z początku XXI w. oraz otaczający je Park Decjusza. W 1996 roku Willa Decjusza została odrestaurowana staraniem Gminy Miasta Krakowa i odzyskała swój dawny rezydencjonalny charakter. Obecnie kompleksem zarządza Stowarzyszenie Willa Decjusza, które kultywuje działania patrona. W tych wyjątkowych sceneriach odbywają się ważne wydarzenia polskiej i światowej sceny politycznej i kulturalnej. Stowarzyszenie stawia sobie za cel kreowanie forum dialogu kultur. Promuje tolerancję w życiu publicznym oraz rozwój społeczeństw, szczególną uwagę poświęcając prawom i kulturom mniejszości narodowych i etnicznych.
fot. Dominika Mikołajec
Tekst powstał dzięki publikacjom:
- Szlak renesansu w Małopolsce, wyd. Villa Decius 2016
- Willa Decjusza, wyd. Villa Decjus
Więcej informacji na temat Historii powstania Willi Decjusza: http://willadecjusza.pl/historia.html